یزد به دلیل قدمت طولانی دارای مکان های تاریخی، خانه های باستانی، جاهای دیدنی طبیعی بسیاری میباشد. خانه کلاهدوز های یزد یکی از این بناهای قدیمی به شمار میرود که مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
این خانه در سال 1266 در شمال میدان امیر چخماق، در زمینی به مساحت 720 متر مربع به مالکیت حاج سید علی اکبر کلاهدوز از تجار بنام زمان قاجار، ساخته شد. احداث این خانه در سال 1308 خورشیدی به پایان یافت.
در خانه کلاهدوز های یزد به دلیل وجود قنات و کشف ابزار اندازه گیری آب، وسایل روشنایی در قنات، اسناد خرید و فروش و توزیع آب، ظروف حمل و نگهداری آب و بسیاری از اشیای ارزشمند دیگر، موزه آب یزد برپا شد که اهمیت این خانه را چندین برابر کرده است.
علاوه بر اشیایی که نامبرده شد، یک رشته کاریز 100 ساله در این خانه عبور کرده است و چاه خانه ای در پشت بام قرار دارد که به وسیله چرخ، آب را از چاه به انبار خانه که در طبقه همکف قرار دارد هدایت میکند.
2 قنات معروف با قدمت 2000 ساله بنام رحیم آباد و زارچ در یزد وجود دارد که از زیر این خانه عبور میکردند. قنات زارچ به طول 75 کیلومتر هنوز در زیر حیاط جریان دارد و اگر محیط اطراف ساکت باشد به خوبی میتوانی صدای جریان آب را بشنوید.
خانه کلاهدوز که امروزه به موزه آب یزد معروف است، یک هنر معماری خاص و شگفت انگیز میباشد که شامل 5 طبقه است. انشعاب قنات ها از طبقه اول خانه گذر میکند. طبقه دوم به شکل هشت ضلعی و در عمق 10 متری زمین قرار دارد که دارای دمای ثابتی است به همین خاطر برای نگه داری مواد خوراکی و غذایی از این طبقه استفاده می شد.
در طبقه دوم حوضی قرار دارد که به دلیل جریان آب کاریز در آن، هوای محیط همیشه خنک و مطبوع است.
زیرزمین که طبقه سوم خانه است دارای اتاق و دالان های زیادی میباشد که به خاطر خنکی مطلوبی که داشت اهل خانه در آنجا ساکن بودند.
طبقه چهارم که در واقع طبقه همکف خانه است، اتاق ارسی، تالار، اتاق های پنج دری، آشپزخانه و محل زندگی خدمه را شامل میشود و طبقه آخر یعنی طبقه پنجم پشت بام خانه محسوب میگردد که چاه خانه در آنجا تعبیه شده است.
معمولا دو نفر در چاه خانه یعنی طبقه پنجم حضور داشتند که با چرخاندن چرخ چاه، آب را برداشت و درون مخزن را پر میکردند. آب درون مخزن به وسیله 2 شیر آب، برای آشامیدن و نظافت به مصرف اهل خانه میرسید. این مخزن هنوز هم موجود است. یک حوض کوچک نیز در پشت منبع قرار داشت که وقتی پر میشد، فواره های حوض در حیاط اصلی فعال میشدند.
برای تزیین خانه کلاهدوزها از نقوش گیاهی گچ کاری استفاده شده است که در نوع خود کم نظیر اند. این نقش ها در سال های اخیر به دست اساتید معماری مرمت شده است تا زیباییشان همچنان حفظ گردد.
اشیایی که در موزه آب یزد نگهداری میشوند قدمت بالایی دارند و به همین خاطر منحصر به فرد هستند.
از جمله مشربه های هزار ساله که در کتاب های تاریخی از آن ها با عناوین مختلف نام برده شده است.
ظرف شیشه ای دوجداره که در کنار آن لوله هایی قرار دارد. از این ظرف صدها سال پیش برای خنک نگه داشتن و نگهداری آب سالم در برابر آلودگی استفاده میشد. به این صورت که آب را درون شیشه میریختند و بالای آن برف قرار میدادند، وقتی برف شروع به آب شدن میکرد، آب تازه، خنک و سالم میماند.
از قدیم الایام ایرانیان به خصوص کویر نشینان، به فکر کندن قنات بودند. در حدود 200 وسیله حفر قنات در موزه آب یزد در معرض نمایش است تا بازدیدکنندگان با دیدن و مطالعه در مورد آنها از تاریخ ایران مطلع شوند.
اسنادی در موزه آب وجود دارد که نشان میدهد در قدیم آب بین کشاورزان به چه تناسبی تقسیم میگردید. در آن زمان مهریه زنان، آب بود و در سند ازدواجشان قید میکردند. یا خیرین برای یتیمان و زنان بی سرپرست سهم آب میدادند که تمامی اینها با اسناد قابل ملاحظه است.
برای تامین روشنایی داخل قنات از چراغ روغن سوز استفاده میشد. جنس این چراغ سفال پخته شده لعاب دار است. استفاده از این چراغ از قبل دوره هخامنشیان تا دوره پهلوی رواج داشته است. اصلی ترین دلایل استفاده از چراغ توسط مقنیان، مصرف روغن کرچک به عنوان سوخت ارزان ،ماندگاری شعله در محیط مرطوب قنات و سبک بودن وزن چراغ بود. قسمت جلوی چراغ با فرم خاص و باریک طراحی شده بود که فیتیله درون آن ثابت میماند و از افتادن آن به بیرون یا داخل روغن جلوگیری میکرد. تنها عیب این چراغ ها دود زیاد ناشی از سوختن روغن بود که بعد ها با کشف چراغ فیتیله ای نفتی کم کم استفاده از چراغ های روغن سوز منسوخ شد. به چراغ های نفتی چراغ موشی هم میگفتند.
در کنار تمامی این وسایل ارزشمند، ماکت خانه نیز به نمایش گذاشته شده است که گردشگران را با اسرار چگونگی گردش آب قنات و معماری خانه آشنا شوند.
موزه آب یزد یکی از بناهای معماری در ایران و منحصر به فرد ترین موزه آب در دنیا است که متاسفانه میراث فرهنگی هیچ نقشی در شکل گیری موزه نداشته و توسط شرک آب منطقه ای استان یزد خریداری شده است.
شهر یزد دارای مکان های تاریخی و تفریحی زیادی است که پیشنهاد میکنیم حتما از آن ها بازدید کنید. از جمله بازار خان یزد، بازار مسگرها، عمارت و باغ ناجی یزد و پارک هفتم تیر یزد و ...
در شهر یزد حتما برای یک وعده غذایی قلیه کدو یا خورش قیمه یزدی سفارش دهید و از طعم این غذای لذیذ محلی را لذت ببرید.
همینطور برای اقامت چندروزه در یزد میتوانید سوییت یا اقامتگاه های بومگردی یزد را اجاره کنید تا در آرامش در کنار خانواده و دوستان شب را سپری کنید.
برای بازدید از این موزه به شهر یزد سفر کنید و به شمال میدان امیر چخماق در خیابان قیام بروید.
چهارشنبه 27 مهر 1401