یکی از شهرهای معروف استان یزد، ابرکوه یزد است که آثار باستانی و منابع طبیعی کهنی در خود جای داده است، میتوان به گنبد عالی ابرکوه که از دوره سلجوقیان به جای مانده و سرو کهنسال که قدمتی چندین هزارساله دارد اشاره کرد.
آرامگاه گنبد عالی ابرکوه در سال 448 برای امیرعمیدالدین شمس الدوله دیلمی و مادر ایشان توسط فرزند آن دو بنام علی فیروزان بنا شد. این بنای تاریخی که بیش از هزار سال قدمت دارد، به عنوان اولین اثر تاریخی استان یزد، در فهرست آثار ملی به شماره 195 در سال 1312 به ثبت رسید. هر ساله گردشگران و مسافران زیادی به خصوص در ایام نوروز از این بنای ارزشمند بازدید میکنند.
گنبد عالی بر روی تپه ای قرار دارد به طوریکه میتوان به کل شهر مشرف بود.
این بنای سنگی باارزش، باقیمانده از حکومت دیلمیان است که بخشی از آثار نفیس هنر معماری ایران محسوب میشود. هر چند در دوره سلجوقیان ساخته شده است اما به سبک معماری دیلمیان میباشد.
بر روی کتیبه ها نام مادر موسس گنبد درج شده و احتمال داده میشود که مقبره مادرشان نیز در همین آرامگاه باشد.
خاندان عمیدالدین که از بزرگان دیلم بودند به دلیل کشمکش های که در آن زمان داشتند، مجبور به مهاجرت به استان اصفهان و بخش های مرکزی ایران شدند. به همین خاطر طراحی این بنا بسیار شبیه به ساختمان های قرن سوم و چهارم هجری قمری است که در بخش شمالی ایران ساخته شده اند.
معماری گنبد عالی ابرکوه
گنبد عالی با زیباترین طرح مقرنس، استحکام بنا و 2 کتیبه با خط کوفی که از ویژگی های معماری سلجوقیان است، در قرن 5 هجری قمری از مهم ترین مقبره ها در طول تاریخ ایران به شمار میرود. یکی از کتیبه ها در پای گلوی گنبد قرار دارد که حروف آن با آجر تراشیده شده و در متن کتیبه جاگذاری شده است.
در ساخت این بنا از سنگ طبیعی و گچ که در دوره ساسانیان بسیار کاربرد داشته و از مصالح اصلی بوده، استفاده شده است. این بنای 8 گوش با ارتفاع 12 متر، با اضلاعی به طول 4.5 متر بر پایه ای مربعی شکل به ارتفاع 2 متر از سطح زمین قرار دارد که آنرا به نمونه ای بی نظیر در معماری تبدیل کرده است. سرداب بزرگی در داخل مقبره قرار دارد که ورودی آن از داخل گنبد است.
در حال حاضر امکان ورود به داخل ساختمان میسر نیست ولی همه روزه میتوانید در هر ساعتی به آنجا مراجعه کنید و بازدید از آن رایگان است. در نظر داشته باشید که امکانات رفاهی در محوطه و نزدیکی گنبد عالی ابرکوه وجود ندارد. اما برای اقامت شبانه در طول سفر میتوانید اقامتگاه های بومگردی در ابرکوه یا شهر یزد را اجاره کنید. در ابرکوه به جز گنبد عالی، پیشنهاد میکنیم از خانه سید حسین ابرقویی و سرو ابرکوه بازدید کنید. اگر به شهر یزد هم سفر میکنید تماشای باغ خان، بازار خان، موزه آب و دیگر جاهای تاریخی و طبیعی یزد خالی از لطف نیست و سفرتان را جذاب تر میکند.
مسیر دسترسی به گنبد عالی
این بنای تاریخی تا شهر ابرکوه 10 کیلومتر و تا شهر یزد، 150 کیلومتر فاصله دارد. برای بازدید از گنبد عالی، مطابق نقشه به جاده ابرکوه بخش بهمن رهسپار شوید.