اجاره ویلا و سوئیت - آپارتمان

شهر تبریز در گذشته به صورت قلعه ای زیبا بود که دارای 9 دروازه به نام های باغمیشه قاپی‌سی، سورخاب قاپی‌سی، نوبر قاپی‌سی، میارمیار قاپی‌سی، خیاوان قاپی‌سی، دوه‌چی قاپی‌سی، گجیل قاپی‌سی، ورجی قاپی‌سی و ایستامبول قاپی‌سی بود. در زبان آذری و ترکی به درب، قاپیسی گفته میشود.

این دروازه های قدیمی تبریز در حاشیه شهر قرار داشتند و امنیت را برای مردم تامین می کردند. در اسناد و شواهد موجود از تاریخ تبریز، گاهی از نه دروازه و گاهی از هشت و در بعضی از اسناد حمدالله مستوفی از ده دروازه سخن به میان آمده است. طبق گفته محققان، در 2400 سال قبل، تبریز به وسیله چندین برج و بارو و 9 دروازه محفاظت می‌شد و تاجران و مسافران خارجی از این دروازه ها عبور می کردند تا وارد کشور ایران شوند.

امروزه به علت توسعه حریم شهری و ساخت و سازهای بی شمار، از دروازه‌ های تبریز تنها دروازه استانبول، یک لنگه از درب باغمیشه و درب خیابان باقی مانده و اثری از دروازه‌ای دیگر موجود نیست.

بهروز خاماچی تاریخ نویس ایرانی می گوید:

در زمان های گذشته برای حفظ آرامش و امنیت شهر تبریز، دروازه‌ها و باروهایی در حاشیه شهر و همچنین در مرکز شهر با فاصله‌های متناسب از هم تعبیه شدند که استفاده از امکانات شهری را آسان تر و رفت و آمد را قابل کنترل می نمودند. شهربانی تبریز، در آن دوره در قسمت پشتی یکی از تیمچه‌های معروف بازار بزرگ تبریز به نام تیمچه کَرَه‌ نِی‌ خانه واقع شده بود و هنگام عصر، با صدای اذان مغرب که از کره‌نی اطلاع‌رسانی می شد، دروازه‌ها بسته می‌شدند و صبح‌ها مجددا موقع اذان صبح، با شنیدن صدای کره‌ نی رفت و آمد مردم آغاز می شد و دروازه ها باز می شدند.

در اواخر دوره حکومت کریم خان زند زلزله‌ای مهیب در تبریز رخ داد که باعث شد، قسمت عمده شهر ویران شود. در این دوره، خان دنبلی که بیگلربیگی تبریز بود در سال 1194 هجری، دستور داد حصاری استوار اطراف شهر بسازند و هشت یا نه دروازه بر حصار تبریز قرار داد. هر کدام از دروازه های تبریز را به جز دروازه استانبول، به نام محله‌ای انتخاب کرد.

در قسمت های دو طرف هر دروازه، دو مناره بلند که از کاشی ساخته شده بودند تعبیه شد و داخل برج‌های آن ها هم کتیبه‌هایی از کاشی قرار داشت. در قسمت سردر یکی از دروازه های تبریز روی صفحه‌ ای سنگی، اشعاری با این مضمون حک شده بود:

زهی اساس مشیّد که باد تا به ابد               ز حادثات زمان در امان سبحانی

ز برج و باره این در تحیّر است سپهر         که شد به پا ز عنایات خان خاقانی

خدیو ملک عدالت نجفقلی خان آنک                   مفوّض بر او رونق جهانبانی

که در نگارش این قلعه در زمان قلیل              نمود همت وی معجز سلیمانی

نشان ز سد سکندر چو داد تاریخش              خرد به گفت حصار سکندر ثانی

معرفی دروازه های تبریز

درب گجیل یا گجیل قاپی‌سی

دروازه سرد یا سردرود که به نام گجیل هم معروف است، به طرف غرب ساخته شد و در زمان خودش از مکان های پر رفت و آمد و شلوغ محسوب می شد و از مکان های اصلی استراحت کاروانیان به شمار می رفت. گجیل در لغت به معنی مکان شلوغ و پر رفت و آمد می باشد. امروزه نیز در مکان این دروازه رفت و آمد زیادی صورت می گیرد و محله ای بسیار شلوغ می باشد. این دروازه طاق‌ها و برج‌های بلندی داشت که بر شکوه آن می افزود اما این طاق های بلند در سال 1338 برای احداث خیابان فلسطین تخریب شد. محله گجیل از محله های قدیمی این شهر می باشد و علاوه بر این دروازه، گجیل دارای گورستانی با قدمت طولانی به نام گورستان عرفا بود، اما این مکان در زمان پهلوی تخریب شد و در محل آن اولین پارک تبریز به نام باغ گلستان احداث شد.

کمال خجندی در وصف این محله میگوید : 

تبریز مرا راحت جان خواهد بود                  پیوسته مرا راحت جان خواهد بود 

تا در نکشم آب چرنداب و گجیل              سرخاب ز چشم من روان خواهد بود 

درب نوبر یا نوبر قاپی‌سی

دروازه نوبر، در سال 400 هجری در نزدیکی حمام نوبر در ضلع جنوبی شهر تبریز ساخته شد. در دوران غازان خان، جزو ده دروازه مهم تبریز محسوب می شد. در زلزله سال 1193 این دروازه تخریب شد و مجددا مورد بازسازی قرار گرفت. اما در زمان محمدرضا شاه پهلوی، برای گسترش و احداث خیابان پهلوی تخریب شد. در سال‌ 1390 توسط شهرداری تبریز در ورودی خیابان تربیت، بین تقاطع خیابان امام و خیابان تربیت نمادی به عنوان درب نوبر با الهام از تصاویر قدیمی آن بازسازی شده است. حمام تاریخی نوبر نیز در نزدیکی این دروازه از حمام های تاریخی ایران می باشد.

درب باغمیشه یا باغمیشه قاپی‌سی

نام دیگر این دروازه که عمری بیش از 240 سال دارد و در ورودی شمال شرقی شهر قرار دارد، دروازه اعلی است. این دروازه که از آثار دیدنی شهر تبریز است در محله بازار و در راسته بازار کفاشان قرار دارد و مسیر آن به طرف خیابان تئاتر در انتهای بازار حرمخانه می باشد. امروزه یک لنگه و بخشی از طاق دروازه آن در بازاری که دیگر سقفی ندارد و به گذر تبدیل شده باقی مانده است. از دروازه باغمیشه در گذشته برای ورود به کوی بزرگ تبریز استفاده می شده است.

سورخاب قاپی‌سی یا درب سرخاب

این درب در شمال شرقی تبریز، در مجاورت کوه سرخاب و در نزدیکی مقبره الشعرا قرار داشت و محله‌ای به همین نام نیز در آنجا بود. این دروازه تاریخی در خیابان مدنی دوم، خیابان بازارچه سرخاب تبریز قرار دارد. خانه تاریخی ثقه الاسلام نیز در نزدیکی این دروازه قرار دارد. این دروازه در سال های دور تخریب شد و مجددا توسط شهرداری منطقه 10 تبریز بازسازی شد.

سید جلال عضد می‌گوید:

تا بریزاند تب غم را ز دل، سرخاب نوش       بر سر سرخاب رو تا بنگری تبریز را

درب خیاوان قاپی‌سی

این دروازه در مسیر استان های اصفهان و مرکزی به سمت شرق در محله‌ای به همین نام قرار داشت. این احتمال وجود دارد که نام محله خیاوان برگرفته از ساکنان اولیه آن است که از اهالی خیاو یا همان مشکین شهر امروزی بوده‌اند. این دروازه داخل بازار قدیمی به نام رهلی بازار قرار دارد و مسیر ورود به تبریز از تهران بوده است. مسیر این درب از پشت مسجد کبود و بازاری به نام کهنه بازار می گذشته و در ادامه تا روبه روی استانداری فعلی می رسید. دروازه خیابان نسبت به دروازه های دیگر در شرایط بهتری قرار دارد و بخش های سنگی هم که نقش یک شیر روی آن حک شده هنوز پابرجاست. برای دیدن این دروازه تاریخی به بازار تبریز رفته و در قسمت میانی آن را ببینید. کتابچه سنگی نیز در این مکان تعبیه شده که دروازه را معرفی کرده است.

میارمیار قاپی‌سی یا دروازه میارمیار

میارمیار از محله های قدیم تبریز است و دروازه میارمیار نیز در این محله قرار داشت. این دروازه تاریخی واقع در خیابان فردوسی، کوچه آیت‌الله مستنبط غروی بود که اکنون هیچ اثری از آن به جا نمانده است. نام اصلی آن منار میان و قالا قاپیسی بوده است و امروزه آن را به نام مهاد مهین می شناسند. دروازه مهادمهین در بخش جنوب غربی تبریز قرار داشت.

درب شتربان یا دوه‌چی قاپی‌سی

ساکنان محله دوه چی در قدیم ثروتمند بودند و این منطقه همواره از مناطق مهم تبریز به شمار می رفت. قدمت زیاد محله، تجمع مخالفین مشروطه در این مکان و پر رونق بودن آن از لحاظ اقتصادی از ویژگی های خاص دوه‌چی در بین مناطق مختلف تبریز بود. دروازه شتربان در شمال و در محله ای به نام سرخاب، اطراف کوه سرخاب قرار داشت. کاروانسراهای متعددی در محدوده دروازه و محله دوه چی ساخته شد مانند محل کاه فروشان، سرای کشمش چیلر و.. استفاده از شتر توسط اهالی محله سرخاب برای حمل و نقل کالا که در زبان ترکی به آن دوه گفته می شود باعث شد نام دوه‌چی را روی این درب بگذارند. 

درب ویجویه یا ویجویه قاپی‌سی

ورجی یا ویجویه از محله های قدیمی تبریز می باشد و یکی از آثار تاریخی آن دروازه ویجویه می باشد. این دروازه که در سمت غرب قرار داشت از محله ویجویه محافظت می نمود. از آثار تاریخی دیگری که در محله ورجی قرار دارد می توان به خانه حاج محمد حسن خان و بازارچه دروازه ویجویه و کاروانسرای محمد حسین اصفهانی اشاره کرد.

درب استانبول یا ایستامبول قاپی‌سی

دروازه درب استانبول یکی از مهمترین درب های تاریخی تبریز می باشد که در گذشته از نظر سیاسی، نظامی و اقتصادی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. دروازه درب استانبول یا به زبان ترکی ایستامبول قاپی‌سی در شمال غرب تبریز قرار دارد. این دروازه به دلیل اینکه در گذشته در مسیر کاروان های تجاری تبریز - استانبول (اسلامبول یا ترکیه عثمانی) قرار داشت از اهمیت خاصی برخوردار بود و امروزه نیز از نظر تاریخی ارزش زیادی برای تبریز دارد.

این دروازه به علت قرارگیری در مکان وقوع جنگ های متعدد مشروطه خواهان و درگیری مجاهدان تبریز با نیروهای محمدعلی شاه از مهمترین دروازه های شهر تبریز به شمار می رفت. همچنین این دروازه به دلیل نزدیکی به محل استقرار مشروطه خواهان، میدان مسجد ایرلی‌ها و خانه ستارخان که در محله امیر خیز کوچه ایرانچیلار قرار داشت از اهمیت نظامی خاصی برخوردار بود. تاریخ وصاف از قدیمی ترین منابع تاریخی به این درب عنوان درب روم داده که این نام به روم شرقی یا عثمانی (ترکیه امروزی) اشاره دارد.

دروازه درب استانبول برج ها و طاق های بلندی داشت که امروزه بخشی از آنها تخریب شده است؛ اما در سال 1392 با مرمت و بازسازی مجدد آن توسط عوامل شهرداری منطقه هشت تبریز این بنای تاریخی جان تازه ای گرفت و به زیبایی در تبریز خودنمایی می کند.

مشابه این دروازه در شهر ارزروم ترکیه نیز دروازه ای به نام تبریز قاپیسی خودنمایی می کند که نماد تاریخی برای کشور ایران محسوب می شود.

یکی از اقدامات شهرداری منطقه 8 تبریز احداث بازارچه صنایع دستی در محل دروازه استانبول بود. این بازارچه از مکان های دیدنی تبریز می باشد که همواره از رونق خوبی برخوردار است. شهرداری منطقه 8 تبریز بعد از مرمت و جداره سازی و عملیات نماکاری دروازه استانبول، اقدام به احداث بازارچه صنایع دستی به نام بازارچه دروازه استانبول در این مکان کرد. پروژه بازارچه با بافت تاریخی دروازه استانبول همخوانی دارد و تضادی با معماری سنتی و کهن آن ندارد. برای دیدن این اثر تاریخی در شهر تبریز به بازار تبریز رفته و از کنار گذر چای کنار می توانید استانبول قاپیسی را مشاهده کنید.

همانطور که گفته شد امروزه این دروازه ها به جز دروازه استانبول و بخش های کمی از دروازه باغمیشه و دروازه خیابان، تخریب شده اند و میراث فرهنگی به همراه شهرداری در بعضی مناطق اقدام به ساخت نمادهایی از این دروازه ها و یا مرمت آنها کرده است.

در هنگام سفر به شهر زیبای تبریز حتما از این آثار به جامانده بازدید نمایید.